In deze serie gaat het over de verschillen tussen een samengesteld gezin en een kerngezin. Vandaag neem ik je mee naar de grenzen van een samengesteld gezin. Het vorige blog ging over het eerste verschil, namelijk dat het systeem complexer is, en daardoor minder stabiel.
Kerngezin als gesloten systeem
Het kerngezin is een gesloten systeem. Deze afbeelding herken je misschien uit het vorige blog en het is de meest eenvoudige vorm van een kerngezin. Als je vraagt aan vader of aan moeder of aan het kind wat ze ‘het gezin’ noemen, zullen ze allemaal 
hetzelfde antwoord geven: ze beschrijven allemaal de leden binnen de cirkel. Dat klinkt heel gewoon, maar is het dat ook? Laten we maar eens kijken wat er gebeurt als we die vraag ook aan een samengesteld gezin stellen.
Grenzen in een samengesteld gezin
Want waar begint en eindigt een samengesteld gezin? Laten we de situatie nemen dat de ouders van Peter en die van Isabel gescheiden zijn. Gijs, de vader van Peter wordt daarna verliefd op Anne, de moeder van Isabel en samen hebben ze een samengesteld gezin. Dat ziet er dan ongeveer zo uit:
Het gezin van Gijs
Als je aan Gijs vraagt om een lijn om het samengesteld gezin heen te trekken, dan ziet dat er voor hem zo uit:
Met zijn nieuwe vrouw Anne, zijn zoon Peter en zijn stiefdochter Isabel vormt Gijs voor zijn gevoel opnieuw een gezin. Hoewel hij Peter weliswaar niet dagelijks ziet, voelt hij altijd nabij. Ze hebben wekelijks telefonisch contact en als Gijs dichterbij Peters’ school zou wonen, zou Peter vast net zo vaak bij hen thuis zijn als Isabel nu is.
De variant van Anne
Vragen we ook aan Anne om een cirkel te zetten om het samengesteld gezin, dan begint er iets te schuiven. Voor Anne hoort haar dochter Isabel namelijk wel, maar haar stiefzoon Peter niet bij het gezin. Isabel woont 50% van de tijd bij hen, maar Peter woont volledig bij zijn moeder en is alleen een deel van de vakanties bij hen.
Voor Anne ziet het samengesteld gezin er dus zo uit:
De twee gezinnen van Isabel
Wie het aan dochter Isabel vraagt, krijgt weer een ander antwoord. Die woont de helft van de tijd bij haar moeder met Gijs (en soms is Peter er ook, maar die rekent ze net als haar moeder, niet mee). De andere helft van de tijd woont ze bij haar vader. Ook dat voelt als een gezin. Isabel antwoord dus dat ze in twee gezinnen woont, waar ze zich allebei een vast onderdeel van voelt. Het plaatje van Isabel ziet er dan zo uit:
De plek van Peter
Als we het tenslotte aan Peter vragen, dan zien we daar weer een ander antwoord. Hij voelt zich vooral een gezin met zijn moeder. De vakanties dat hij bij zijn vader is, voelen voor hem als ‘uitstapjes’ en hij is blij met het contact met zijn vader en voelt zich prettig op de momenten dat hij samen met zijn vader dingen kan doen, maar onderdeel van het gezin voelt hij zich daar nooit. Het huis van zijn vader is voor hem geen thuis en hij voelt zich vooral ongemakkelijk in het gezelschap van Isabel en haar moeder. Zijn plaatje zou er dus zo uitzien:
Wat zijn de grenzen van het samengesteld gezin?
Als ik alle definities van Gijs, Anne, Isabel en Peter in een afbeelding bij elkaar zet, dan zeggen ze dat het samengesteld gezin er als volgt uitziet:
Denk dan even terug aan de eerste afbeelding: die van het kerngezin. Voel je het verschil? Soms check ik dit ook bij mijn klanten. Vooral als er een verschil zit in hoe vaak de kinderen bij de ene en de andere ouder zijn. Als een situatie als hierboven op het bord staat, beginnen ze iets te begrijpen van de complexiteit van hun situatie en de complexiteit van het samengesteld gezin. Want hoewel het woord ‘samengesteld gezin’ heel helder klinkt, geven soms alle leden hieraan een eigen invulling en daarmee ook eigen inhoud.
Samengesteld mist vaste grenzen
De conclusie is dus dat het bij een samengesteld gezin is het moeilijker om te zeggen waar dit gezin begint en eindigt. Vaak gebruik ik dan ook het woord systeem. Als je het aan verschillende leden van het gezin vraagt, krijg je vaak verschillende antwoorden. Grenzen als een cirkel om het gezin, zoals in figuur 1 te zien is, is bij het samengesteld gezin niet mogelijk
Een systeem waarvan de randen eigenlijk niet zo goed vast te stellen zijn, noem ik daarom ook een ‘open systeem’. Open systemen communiceren met de leden van het systeem zelf, maar zijn tegelijk meer gevoelig voor invloeden van buitenaf. Met andere woorden: wat er in de buitenwereld gebeurt, heeft meer invloed op het systeem dan bij gesloten systemen.
Op weg naar het derde verschil
Koppel dat aan het eerste verschil: dat niet-bloedbanden in de meerderheid zijn in het samengesteld gezin. Die twee dingen samen maakt het samengesteld systeem een minder stabiel systeem dan het gesloten en op bloedbanden gebaseerde kerngezin.
Geen wonder dus dat veranderingen in een samengesteld gezin dat gezin sneller op zijn kop zet! En zijn we er dan? Nee, er is nog een derde verschil tussen het samengesteld gezin en het kerngezin. Daarover meer in het volgende blog.
Marjolein van der Linden
TAAAFEL: de basis voor samengestelde gezinnen in Hilversum
